Er zijn onbenut­te kansen richting 2035

Hoewel de overheid een belangrijke rol heeft, is het Nederlandse bedrijfsleven goed gepositioneerd om zelf ook een belangrijke bijdrage te leveren, door samen te werken aan praktische oplossingen. Wanneer het bedrijfsleven zijn koers duidelijker uitzet, kan de overheid doelgerichter faciliteren. Tegelijkertijd moet er ruimte worden gecreëerd voor innovatie en de ontwikkeling van oplossingen die bijdragen aan een CO2-neutrale energievoorziening op de lange termijn, voorbij 2035.

Gemiddeld komt er vijf keer zoveel energie een woning binnen via een gaspijpleiding als via een elektriciteits­kabel.71 Dat is niet gek, want huizen gebruiken 60-70% van hun energie voor verwarming.72 Elektrische warmte­pompen vormen een duurzaam alternatief om (goed geïsoleerde) huizen te verwarmen. Elektrische warmte­pompen zijn efficiënt, maar vragen ook een grote uitgave van een individueel huishouden. Elektrische warmtepompen vragen veel stroom en belasten het elektriciteitsnet, dat nu al vol zit. Daardoor ontstaat meer netcongestie en vertraagt de uitrol, omdat het versterken van het net niet snel genoeg gaat. Bovendien is de aanleg van elektrische warmtepompen in oudere huizen en dichtbebouwde stadskernen complex, waardoor deze voor veel huizen niet beschikbaar zijn.73 Diezelfde problemen gelden ook voor de uitrol van collectieve warmtenetten waarvan de uitrol ver achterloopt op de ambities, wat de energietransitie in de gebouwde omgeving vertraagt.73 Hybride warmte­pompen, in combinatie met groen gas, bieden een klimaatneutrale, goedkopere en sneller uitvoerbare oplossing.74 Mede doordat ze beter gebruikmaken van bestaande gas- en elektra-aansluitingen van woningen. Daarmee bieden ze mogelijkheden om de verduurzaming van de gebouwde omgeving te versnellen en toe te werken naar een systeem met de laagste maatschappelijke kosten.

Het aandeel zon en wind groeit in de komende jaren snel door, op weg naar een volledig CO2-vrij elektriciteits­systeem.16 Batterijen en vraag­flexibiliteit vangen maar de helft van de schommelingen in elektriciteitsproductie op. Aanvullend flexibel vermogen is onmisbaar om alle schommelingen op te vangen, met name tijdens langere periodes zonder wind en zon. Dat betekent regelbaar vermogen via elektriciteitscentrales, die op termijn kunnen draaien op groen gas of waterstof en daarmee CO2-neutraal zijn. Omdat dit regelbaar vermogen maar beperkt gebruikt wordt, vinden private investeerders het lastig om deze productiecapaciteit te financieren. Dit geldt zelfs als de prijzen tijdens die korte gebruiksperioden extreem hoog zijn, omdat de centrales zelden of nooit in bedrijf zullen zijn. Om dit financierings­dilemma te mitigeren zijn oplossingen nodig, zoals verschillende vormen van een capaciteitsmechanisme waarbij eigenaren van deze centrales worden betaald voor paraat staan; in zekere zin een vorm van verzekering van voldoende aanbod. Deze verzekering kan bijvoorbeeld opgebracht worden via netwerktarieven, vrijwillige bijdragen vanuit de industrie, een vorm van belasting, of nationalisatie van extra capaciteit aan duurzaam regelbaar vermogen. Welke vorm het best werkt voor de Nederlandse markt moet verder worden onderzocht, maar duidelijk is dat er een opdracht bij het bedrijfsleven ligt om te onderzoeken hoe we gezamenlijk de leveringszekerheid ook na 2030 kunnen garanderen.

De Nederlandse brandstof- en koolstof­chemiesectoren staan nu onder druk van hoge energieprijzen, maar hebben ook een uitstekende uitgangs­positie om relevant te blijven met de productie van duurzame moleculen, zoals groene brandstoffen voor lucht- en scheep­vaart.81 Als deze markt hier niet op gang komt, waar dan wel? Bedrijven in Rotterdam en Amsterdam hebben op dit moment vergevorderde plannen om voldoende duurzame luchtvaart­brandstoffen te produceren om aan alle verplichtingen in heel Europa te voldoen in 2030.80 De huidige randvoorwaarden voor deze producenten zijn echter niet gunstig. Dit terwijl Nederland gebaat is bij het stimuleren van deze productie­ketens. Anders dreigt Nederland groene brandstoffen straks grotendeels te moeten importeren. De overheid kan de vraag naar duurzame brandstoffen juist stimuleren door groene product­mandaten (verplichte afname) te introduceren, zoals al succesvol is toegepast met het verplicht bijmengen van duurzame luchtvaartbrandstoffen en biobrandstoffen voor het wegvervoer.67 Om kansen te benutten moet de sector zelf ook actie ondernemen, bijvoorbeeld door de vraag van eindgebruikers samen te brengen. Dat maakt investeringen in nieuwe productie mogelijk. Te denken valt bijvoorbeeld aan een inkopers-alliantie waarbij grote bedrijven zich gezamenlijk committeren aan de afname van grote volumes duurzame kerosine voor hun zakelijke vluchten. Ook binnen het brandstoffencluster en de koolstof­chemie kunnen bedrijven gezamenlijk meer bereiken.